Hạn mặn – Thực tiễn và trãi nghiệm
Hạn mặn mùa khô 2019-2020 được đánh giá là khốc liệt, từ dự báo đến thực tế luôn ở mức cảnh báo cao. Với khu vực Đồng Bằng Sông Cửu Long đã có 5 tỉnh công bố trình trạng khẩn cấp, có hơn 96.000 hộ dân bị ảnh hưởng, 35.000 ha đất nông nghiệp bị thiệt hại, nhiều ha vườn cây ăn trái đặc sản chịu chung số phận chết khô…
Với huyện Chợ Lách, xưa kia được mệnh danh là vương quốc trái cây, quanh năm nước ngọt, rồi mùa khô 2015-2016 lời cảnh báo đầu tiên đã điểm với nước mặn 1%o đã phủ toàn huyện và nơi cao nhất là 6.7%o được ghi dấu ở xã Phú Sơn. Bài học chưa nguôi, kinh nghiệm chưa có thì năm nay mặn 4%o đã bao trùm khắp nơi và nơi cao nhất cũng đã vượt mốc 10%o. Thiệt hại chưa kịp thống kê nhưng sẽ ở mức rất lớn và bài học kinh nghiệm nào được tìm thấy từ đây?
Cây sầu riêng bị chết cành do khô hạn, thiếu nước tưới. |
Thiệt hại lớn nhất hiện nay của nhiều vườn cây ăn trái là cháy lá, rụng lá, chết cành với nguyên nhân chính là do khô hạn, thiếu nguồn nước ngọt để tưới. Và việc thiếu nước là do người dân sợ tưới nước bị nhiễm mặn, vậy nước thế nào là nhiễm mặn, chỉ số nào thì không nên tưới cho vườn cây ăn trái?
Vườn sầu riêng, chôm chôm bị ảnh hưởng do hạn mặn. |
Theo quy định Việt Nam thì nước ngọt có muối hòa tan <1‰, nước lợ từ 1-10 ‰ và trên nữa là nước mặn, nước muối. Thế nhưng, nhiều khuyến cáo cho việc sử dụng nước tưới đối với ngưỡng chịu mặn của cây trồng mẫn cảm chỉ tập trung trong khoảng dưới 5 ‰, như Viện Cây Nghiên cứu Cây Ăn Quả miền Nam “Hạn chế tối đa việc tưới nước nhiễm mặn cho cây trồng khi độ mặn ≥ 1‰. Đối với nhóm cây mẫn cảm với mặn như: bơ, chuối, khế, nhãn, đu đủ, chanh dây, sầu riêng, chôm chôm, bòn bon, măng cụt thì không nên tưới nước khi nồng độ mặn > 0,5‰”, còn các phương tiện thông tin trên khắp địa bàn huyện Chợ Lách lại khuyến cáo chỉ trữ và tưới nước dưới 0,4‰. Ngược lại, theo tác giả Huy Thảo (Phòng BVTV chi cục BVTV Vĩnh Long) “Hạn chế tưới nước nhiễm mặn cho cây trồng khi nồng độ >2‰. Đối với một số cây trồng mẫn cảm với mặn thì không tưới khi nồng độ mặn >1‰”.
Thông tin truyền thông chỉ trữ và tưới khi độ mặn dưới 4‰. |
Với chừng ấy thông tin làm cho người nông dân không khỏi hoang mang và phải chọn phương án an toàn chỉ sử dụng nước tưới dưới 0,4‰ và áp lực nguồn nước bắt đầu ngày một gia tăng khi lượng nước trữ ngày một cạn kiệt, giá thành đổi 1m3 nước luôn được đẩy lên từ 30, 60 rồi đến 200.000 đồng và khoan giếng là tình thế bắt buộc từ giếng nông 10m đến cả giếng sâu 400m, nông dân bất chấp khuyến cáo của các ngành chuyên môn với mong muốn cứu lấy vườn cây, nồi cơm chính của người làm vườn.
Cây sầu riêng Musangking tưới nước mặn 0.95‰. |
Vấn đề đặt ra là độ mặn bao nhiêu thì ảnh hưởng đến từng nhóm cây trồng? Và độ mặn này trong nước hay trong đất? Trong các khuyến cáo đưa ra chủ yếu là mặn trong nước, vậy lượng nước tưới bao nhiêu thì cây mới ảnh hưởng?
Anh Nhiệm bên cây sầu riêng Ri6 bị ngập mặn trên 1‰ |
Ghi nhận thực tế tại vườn anh Nguyễn Văn Bích ấp Phụng Châu, xã Sơn Định, huyện Chợ Lách đã vô tình sử dụng nguồn nước tưới có độ mặn 0.95‰ cho cây sầu riêng Musangking gần 2 năm tuổi được trồng trên mô cao có để cỏ và tiếp sau đó anh vẫn tiếp tục tưới với độ mặn có giảm xuống và giữ ở mức trên dưới 0.5%o nhưng cây sầu riêng vẫn sinh trưởng ổn định và ra đọt bình thường hay anh Nguyễn Văn Chính cũng ở Sơn Định với hơn 0,1ha sầu riêng Ri6 khoảng 8 năm tuổi đang trong giai đoạn ra hoa và đậu trái, do không hay biết độ mặn đang tăng nhanh trong nước nên đã mua phân và bón và sau đó hay tin mặn lên cao, đo kiểm tra mặn vượt ngưỡng 2%o, trong tình thế bất khả kháng buộc anh phải tưới để tan phân và sau đó anh vẫn tưới và luôn giữ ẩm cho đất với độ mặn trong nước có thấp hơn, bên cạnh thường xuyên bổ sung phân tưới gốc thuộc nhóm humus, kết quả hiện tại cây vẫn ổn định đang xổ nhụy và đậu trái; Anh Nguyễn Văn Nhiệm ấp Đại An, xã Hòa Nghĩa, Chợ Lách hiện tại cũng có 03 cây sầu riêng Ri6 đang xổ nhụy, đậu trái bình thường cho dù trước đó thường xuyên bị ngập mặn hơn 1%o. Riêng một số cây như mai vàng, hoa hồng trồng trong chậu hay vạn niên tùng trồng ngoài đất luôn được tưới nước có độ mặn 0.4-0.7‰ và có khi hơn 1‰ nhưng cây vẫn phát triển bình thường. Đây là sự trãi nghiệm và chấp nhận rũi ro của một số nông dân trong việc sử dụng nguồn nước mặn để tưới cho cây, rất may cây vẫn ổn định.
Vườn sầu riêng Ri6 của anh Chính tưới nước mặn trên 2‰. |
Xét ở gốc độ về chỉ số mặn trong khuyến cáo và thực tiễn đã cho ta bài học khá đắt giá của mùa hạn mặn măn nay. Hơn 80% vườn cây chôm chôm, sầu riêng đều đang trong giai đoạn suy kiệt trầm trọng do khô hạn. Ngược lại, vẫn còn một số vườn đang sinh trưởng, phát triển ổn định. Kết quả có được là do người nông dân biết sử dụng phân hữu cơ và chấp nhận đầu tư mọi cách để có nguồn nước tưới.
Do đó, để có cơ sở từ thực tiễn và khoa học, rất mong các ngành chuyên môn, nhất là các Viện, Trường cần có nhiều hơn các nghiên cứu về nồng độ mặn trong nước cũng như trong đất có ảnh hưởng đến cây trồng và các giải pháp căn cơ để giúp nông dân ứng phó tốt hơn cho những năm về sau.