Những công trình địa phương chí Bến Tre
Ủy ban nhân dân tỉnh Bến Tre (UBND) có Quyết định số 2992/QĐ-UBND ngày 31/12/2019 Về việc cho phép triển khai thực hiện đề tài: “Xây dựng Địa phương chí tỉnh Bến Tre theo quy chuẩn Địa chí Quốc gia Việt Nam” vừa là tỉnh được chọn làm điểm đầu tiên ở khu vực phía Nam trong xây dựng địa phương chí và vừa hợp tác với Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh hoàn thiện bộ mẫu địa phương chí cho các tỉnh thành áp dụng.
Xác định Địa phương chí là nhiệm vụ KH&CN
Xuất phát từ Quyết định số 2079/QĐ-TTg ngày 22/12/2017 của Phó Thủ tướng Chính Vũ Đức Đam Phê duyệt Nhiệm vụ khoa học và công nghệ (KH&CN) đặc biệt cấp quốc gia xây dựng bộ Địa chí Quốc gia Việt Nam do Đại học Quốc gia Hà Nội chủ trì và chỉ đạo của Thường trực Tỉnh ủy về chủ trương thực hiện Địa phương chí tỉnh Bến Tre theo quy chuẩn Địa chí Quốc gia Việt Nam tại Biên bản số 276-BB/TU ngày 17/7/2019, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 1671/QĐ-UBND ngày 07/8/2019 Về việc phê duyệt nhiệm vụ nghiên cứu KH&CN mang tính cấp thiết và Quyết định số 2992/QĐ-UBND ngày 31/12/2019 Về việc cho phép triển khai thực hiện đề tài này. Đến nay, đề tài đã được Sở KH&CN tỉnh Bến Tre ký kết hợp đồng thực hiện với Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh triển khai thực hiện gần 4 tháng qua.
Hiện nay tồn tại nhiều cách gọi khác nhau như Địa phương chí, Địa chí, Dư địa chí hay theo các dạng tương tự địa chí khác như Gia Định thành thông chí, Đại Nam nhất thống chí,... là thể loại sách ghi chép, biên soạn, giới thiệu về địa lý, lịch sử, phong tục, nhân vật, sản vật, kinh tế, văn hoá... của một địa phương như làng, xã, huyện, tỉnh, thành phố, vùng miền và quốc gia. Công trình Địa phương chí Bến Tre lần này dự kiến hoàn thành vào tháng 01 năm 2022 với quy mô hơn 2.000 trang, in khổ 21 x 29,7cm, gồm 3 quyển, 28 chương: quyển 1 về Địa lý và Lịch sử, quyển 2 về Kinh tế - Xã hội và quyển 3 về Văn hóa.
Khác biệt lớn nhất của công trình Địa phương chí lần này ở chỗ, đây không chỉ là nhiệm vụ KH&CN mang tính cấp thiết, đặc biệt mà là công trình có sự khác biệt với các công trình trước đó, đầu tiên được triển khai thực hiện theo phương thức của một đề tài KH&CN đậm tính đương đại, có cách tiếp cận mới, hệ thống logic, chặt chẽ, công phu, đồ sộ, đồng bộ, toàn diện, sâu sắc, tầm vóc, được cập nhật trọn vẹn và hoàn chỉnh hơn theo chiều dài của thời gian. Biên soạn Địa phương chí lần này ngoài việc kế thừa, tiếp nối các công trình Địa chí và dạng tương tự Địa chí đã có trước đó, sẽ được làm mới từ cấu trúc, hình thức đến nội dung được mô tả một cách chính xác, khách quan và bao quát toàn diện tất cả các lĩnh vực địa lý, dân cư, hành chính, kinh tế, lịch sử, văn hóa, văn học, nghệ thuật, giáo dục, y dược, truyền thông, xã hội…
Các công trình Địa phương chí Bến Tre và tương tự
Theo dòng chảy của lịch sử và sự phát triển của xã hội, có rất nhiều tác giả và nhóm tác giả đã dày công ghi chép, chỉnh lý; các nhà xuất bản đã phát hành và lưu trữ các ấn phẩm sách Địa phương chí hoặc tương tự Địa phương chí về tỉnh Bến Tre. Nhìn chung, các Địa phương chí xưa như Gia Định thành thông chí và Đại Nam nhất thống chí đều có ghi chép đến Bến Tre nhưng chuyên viết về Bến Tre với dạng tương tự Địa phương chí có các công trình tiêu biểu dưới đây.
Địa phương chí tỉnh Bến Tre 1903 (Monographie de la Province de Bến Tre) đến nay không còn đầy đủ và chỉ tìm thấy trong thư mục.
Địa lý học: Tự nhiên, kinh tế và lịch sử Nam kỳ tập VII chuyên khảo về tỉnh Bến Tre (1903) của Hội Nghiên cứu Đông Dương do Nguyễn Nghị - Nguyễn Thanh Long (dịch). Quyển sách có 86 trang, được in lần thứ nhất vào tháng 01/2017. Khổ sách: 15.5x23cm. Quyển sách là công trình nghiên cứu khá tỉ mỉ và chi tiết về mọi mặt của vùng đất Bến Tre xưa để phục vụ cho công cuộc khai thác thuộc địa của Pháp tại vùng đất Tây Nam bộ có nhiều tiềm năng kinh tế. Dù còn nhiều hạn chế nhưng quyển sách đã giúp ta có cái nhìn khá toàn diện về các tỉnh ở Tây Nam bộ vào đầu thế kỷ 20.
Địa phương chí tỉnh Bến Tre, bản đánh máy của tòa Hành chính Bến Tre, 1930 (Monographie de la Province de Bến Tre). Cuốn sách chia làm 4 tập, tập 1 nói về địa lý chung, vị trí, hình thể, địa lý, lịch sử tỉnh Bến Tre từ năm 1867 đến năm 1930; tập 2 đề cập tình hình kinh tế: đất đai, cây cối, các ngành nghề, thương mại và công kỹ nghệ tại địa phương; tập 3 viết về giáo dục và y tế; tập 4 ghi chép về vấn đề khai thác tiềm năng của tỉnh.
Một số Địa phương chí Bến Tre và tương tự. Nguồn: Thư viện Nguyễn Đình Chiểu. |
Địa dư chí tỉnh Bến Tre, Bùi Văn Xuân, nhà in VAN VO VAN Bến Tre, 1930 là cuốn sách viết cho học trò lớp sơ đẳng tiểu học và lớp dự bị nửa năm sau, có 4 chương: chương I là hình thể, chương II chính trị, chương III kinh tế, chương IV những tỉnh giáp ranh với Bến Tre.
Địa linh nhân kiệt (Kiến Hòa xư và nay), Huỳnh Minh, tác giả xuất bản, 1965. Sách dày 267 trang gồm các phần: phần một Kiến Hòa dưới triều đại nhà Nguyễn và lúc giao thời, địa lý, lịch sử, khí hậu; phần hai huyền sử và di tích của Kiến Hòa; phần ba danh nhân, phần bốn Kiến Hòa xuyên qua các giáo phái; phần năm không có tiêu đề nhưng trình bày một số vấn đề như cây dừa, sự phát triển của các bài thơ,... Tác giả viết về Bến Tre xưa từ những thập niên 60 nên rất nhiều số liệu, địa danh so với ngày nay đã khác. Song nhà xuất bản vẫn giữ lại trong các lần tái bản về sau để độc giả có được tài liệu tham khảo. Và chắc hẳn điều này sẽ rất có ích cho chúng ta - những độc giả mong muốn tìm hiểu, khám phá về lịch sử của quê hương, đất nước, con người Bến Tre.
Địa phương chí tỉnh Kiến Hòa, 1967 đến nay chưa tìm được đầy đủ mà chỉ tìm thấy trong thư mục.
Tỉnh Bến Tre trong lịch sử Việt Nam từ 1757 đến 1945, Nguyễn Duy Oanh, phủ Quốc Vụ Khanh đặc trách văn hóa, Sài Gòn, 1971. Quyển sách dày 440 trang, khổ 17 x 25 cm, gồm 3 phần chính, phần thứ nhất viết về địa lý tỉnh Bến Tre như địa lý hình thể, địa lý nhân văn, địa lý lịch sử và phần mở đầu; phần hai là việc cai trị, hành chính, kinh tế, giáo dục, y tế; phần ba về lịch sử văn chương như lịch sử đấu tranh, di tích lịch sử, tiểu sử các doanh nhân trong tỉnh, văn chương bình dân. Ngoài ra, tác giả còn nhiều phụ bản: các bản đồ sông ngòi, đường lộ, bản đồ tỉnh năm 1903, 1941, cùng với các di ảnh, các bia mộ, danh nhân,...
Quyển sách là sự phát triển từ Tiểu luận cao học Sử Việt Nam tại Đại học Văn khoa, Viện Đại học Sài Gòn. Với tình yêu quê hương xứ Dừa và vốn hiểu biết của bản thân, tác giả đã dày công khảo cứu các tài liệu kim cổ Đông Tây, kết hợp với những chuyến đi điền dã để viết nên biên khảo dày dặn này. Trong lời giới thiệu sách, ông viết: “Với tấm lòng thiết tha yêu mến quê hương (Bến Tre là nơi chôn nhau cắt rún của chúng tôi), với sự giúp đỡ thành thật của các bậc đàn anh yêu thích văn nghệ trong tỉnh cũng như quý văn nhân ngoài tỉnh và với sự cố gắng không ngừng gần 3 năm để hình thành quyển sách nhỏ này, chúng tôi ước mong công trình của chúng tôi không phải vô ích”.
Địa chí Bến Tre, chủ biên Thạch Phương – Đoàn Tứ, nhà xuất bản Khoa học xã hội, 1991 có độ dày 820 trang khổ lớn. Quyển sách đã bao quát quá trình chinh phục thiên nhiên, lao động sáng tạo, xây dựng và bảo vệ quê hương Bến Tre; sách gồm 6 phần chính, phần thứ nhất về tự nhiên và dân cư, phần thứ hai lịch sử, phần thứ ba kinh tế, phần thứ tư văn hóa, phần thứ năm tổng luận và phần thứ sáu là phụ lục.
Quyển sách này được Tái bản lần thứ nhất có sửa chữa và bổ sung năm 2001 là công trình khoa học, có bổ sung một số chương, mục mới như bưu điện, du lịch, tài chính – ngân hàng, y tế, tín ngưỡng, KH&CN,... Các chương mục cũ được chỉnh lý, bổ sung thêm tư liệu mới và một số mục nằm ở phụ lục như niên biểu, địa danh, nhân vật, sự kiện đã được bổ sung đầy đủ.
Trong lần Tái bản này, danh sách các cộng tác viên có đồng chí Châu Quang Hiền - cố Giám đốc Sở Khoa học, Công nghệ và Môi trường tỉnh Bến Tre nay là Sở KH&CN tỉnh Bến Tre tham gia biên soạn Địa chí Bến Tre.
Hiện nay, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh là cơ quan chủ trì thực hiện đề tài “Xây dựng Địa phương chí tỉnh Bến Tre theo quy chuẩn Địa chí Quốc gia Việt Nam” đã và đang khẩn trương tiến hành các nhiệm vụ theo hợp đồng đã ký kết với Sở KH&CN tỉnh Bến Tre dự kiến vào cuối tháng 5 năm 2020, Ban Chủ nhiệm đề tài sẽ trình nội dung Bản dự thảo lần 1 quyển 1 về Địa lý và Lịch sử.