Canh tác bưởi da xanh theo hướng hữu cơ sinh học-giải pháp thích ứng biến đổi khí hậu
Những năm gần đây, biến đổi khí hậu đã và đang tác động tiêu cực đến ngành trồng trọt. Đợt hạn hán, xâm nhập mặn kéo dài xảy ra trong mùa khô năm 2019-21020 vừa qua cho thấy mức độ gia tăng ngày càng lớn của tình trạng biến đổi khí hậu, khiến việc sản xuất của nhà vườn trồng cây ăn trái ở Bến Tre gặp không ít khó khăn, trong đó có cây bưởi Da xanh. Trước thực trạng đó, nếu không có giải pháp ứng phó kịp thời thì năng suất, sản lượng bưởi năm nay và có thể những năm sau đó sẽ bị sụt giảm là điều khó thể tránh khỏi. Canh tác bưởi Da xanh theo hướng hữu cơ sinh học là một trong những giải pháp hữu hiệu thích ứng với biến đổi khí hậu, tạo ra nông sản tốt, an toàn cho người tiêu dùng, bảo vệ môi trường đồng thời duy trì và làm phong phú hệ sinh thái nông nghiệp.
Có thể nói, chất hữu cơ đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với tất cả quá trình xảy ra trong đất và liên quan chặt chẽ tới tính chất lý, hoá và sinh học của đất. Chất hữu cơ trong đất cải thiện cấu trúc đất làm đất tơi xốp, thoát úng, giữ ẩm và trực di nước xuống đất ở độ sâu hơn rất tốt cho đời sống của cây trồng. Các dạng hữu cơ trong đất sẽ trở thành chất mang, hấp thụ dinh dưỡng, duy trì độ phì của đất. Chất hữu cơ xúc tiến các phản ứng hoá học, cải thiện điều kiện oxy hoá, gắn liền với sự di động và kết tủa của các nguyên tố vô cơ trong đất. Chất hữu cơ còn làm tăng khả năng hấp phụ của đất, giữ được các chất dinh dưỡng, đồng thời làm tăng tính đệm của đất, góp phần đẩy mạnh quá trình phân giải các hợp chất vô cơ, hữu cơ thành nguồn dinh dưỡng dễ tiêu N, P, K, trung, vi lượng… để cây trồng hấp thụ qua đó giảm thiểu các tổn thất do bay hơi, rửa trôi gây ra. Ngoài ra, đất là một hệ thống sống chứa hàng triệu loài sinh vật khác nhau và mỗi loài đều rất quan trọng trong việc tái tạo lại dinh dưỡng, các hợp chất hữu cơ cùng với cấu tượng đất là nơi cư trú và là thức ăn quan trọng của vi sinh vật và các sinh vật có ích khác, nhất là giun đất. Sự đa dạng sinh học trong đất nhờ có các hợp chất hữu cơ. Đất có đầy đủ hữu cơ, độ phì tốt, rễ cây sẽ phát triển tốt, lấy đủ dinh dưỡng và cân đối, cây sẽ khỏe kháng bệnh, phát triển tốt. Với những lý do trên, các hợp chất hữu cơ được xem là chất cải tạo, làm giàu vi sinh vật đất. Hữu cơ là trung tâm đa dạng sinh học và là sức sống của đất. Vì thế, canh tác bưởi Da xanh theo hướng hữu cơ sinh học là nền tảng để cây bưởi phát triển bền vững, tăng tuổi thọ của cây đồng thời ổn định năng suất và chất lượng trái.
Bể ủ phân hữu cơ truyền thống. |
Sản xuất phân trùn quế. |
Phân hữu cơ có ưu điểm là chứa đầy đủ các nguyên tố đa, trung, vi lượng mà không một loại phân khoáng nào có được. Khi bón phân hữu cơ nhiệt độ trong đất được giữ ổn định, đất sẽ không bị nóng lên hoặc hạ nhiệt độ xuống thấp đột ngột trong một thời gian ngắn. Các chất hữu cơ có trong phân sẽ thực hiện chức năng hạn chế khả năng thoát nước và bốc hơi nước, giữ ẩm tốt cho đất. Từ đó sẽ có tác dụng tiết kiệm nước tưới. Ngoài ra, trong mùa mưa, giúp đất thoát nước tốt, cải thiện tình trạng ngập úng, dư thừa nước.
Phân bón hữu cơ được phân thành 2 nhóm chính: Phân bón hữu cơ truyền thống và phân bón hữu cơ công nghiệp.
Phân bón hữu cơ truyền thống là phân chứa những chất dinh dưỡng ở dạng những hợp chất hữu cơ như phân chuồng, phân xanh, phân rác,…. Phân chuồng là hỗn hợp chủ yếu của phân, nước tiểu gia súc, gia cầm và chất độn. Chúng chứa hầu hết các thành phần dinh dưỡng đa trung lượng như N,P,K,Ca, Mg,… Phân rác là những loại phân chế biến từ rơm rạ, thân cây, lá cây xanh,…. có thành phần dinh dưỡng thấp hơn phân chuồng. Hai loại phân này được chế biến bằng phương pháp ủ phân truyền thống. Phân xanh là phân hữu cơ sử dụng các loại lá cây tươi bón ngay vào đất không qua quá trình ủ. Cây phân xanh thường được dùng là cây họ đậu như điền thanh, muồng, điên điển,… Dinh dưỡng đạm chứa trong cây phân xanh cao.
Nếu không có điều kiện ủ phân hữu cơ truyền thống, nhà vườn có thể sử dụng phân bón hữu cơ công nghiệp như phân hữu cơ sinh học, phân hữu cơ khoáng, phân hữu cơ vi sinh và phân bón khoáng hữu cơ. Phổ biến nhà vườn trồng bưởi thường bón phân hữu cơ vi sinh. Phân bón hữu cơ vi sinh là phân trong thành phần có chứa từ một hoặc nhiều loại vi sinh vật hữu ích gồm nhiều nhóm: vi sinh vật phân giải hữu cơ, vi sinh vật cố định đạm, vi sinh vật ký sinh, vi sinh vật đối kháng, vi sinh vật phân hủy xenlulo,… Loại phân này bổ sung thúc đẩy sự phát triển của hệ vi sinh vật đất, phân giải các chất cây trồng khó hấp thu thành dạng dễ hấp thu cho cây trồng, tổng hợp một số chất dinh dưỡng cho cây trồng chủ yếu là đạm, khống chế các mầm bệnh tồn tại trong đất, nâng cao hiệu quả sử dụng hấp thu phân bón. Tuy nhiên, khi sử dụng dạng phân này nhà vườn nên lưu ý thời gian sử dụng phân có hạn (xem thời hạn sử dụng trên bao bì); phân vi sinh sẽ phát huy hiệu lực cao ở vùng đất mới, đất phèn, đất bị thoái hóa hoặc vùng chưa trồng các cây có vi khuẩn cộng sinh.
Trồng đậu phộng dại trong vườn bưởi. |
Bên cạnh việc bón phân hữu cơ cho vườn bưởi, nông dân cần chú ý tạo thảm thực vật trong vườn bằng cách trồng một số loại cỏ dại trong vườn bưởi nhằm mục đích giữ ẩm đất trong mùa nắng nhất là trong điều kiện hạn hán kéo dài và chống rửa trôi dinh dưỡng, xói mòn đất vào mùa mưa; tạo môi trường thuận lợi cho côn trùng có ích sinh sống; làm cho đất tơi xốp hơn, thoáng khí giúp rễ cây trồng hô hấp và hút dinh dưỡng dễ dàng. Một số loại cỏ có thể giữ trong vườn bưởi như: đậu phộng dại, rau trai, cỏ lá tre, cỏ nút áo. Trong đó ưu tiên chọn đậu phộng dại vì cỏ đậu dễ trồng, sinh trưởng, phát triển tốt, sinh khối lớn, có khả năng nhân giống vô tính. Ngoài ra, đậu phộng dại sống dưới tán cây bưởi, không cạnh tranh ánh sáng với cây trồng chính, cây sinh trưởng quanh năm nên duy trì độ che phủ tốt. Bên cạnh, chúng có khả năng phát triển nhanh khi cắt thường xuyên tạo nên thảm thực vật trên bờ trồng rất tiện cho việc đi lại chăm sóc vườn. Đặc biệt, đậu phộng dại có vai trò cố định đạm trong không khí để cung cấp dinh dưỡng lại cho vườn cây và cho đất.
Cách phóng thích ong Trichogramma trong vườn bưởi. |
Thành trùng ong ký sinh Trichogramma. |
Nuôi kiến vàng trong vườn bưởi. |
|
Treo tinh dầu sả phòng trừ sâu hại. |
Đối với bưởi Da xanh là nhóm cây trồng thường bị nhiều sâu bệnh hại tấn công, trong đó có những loại ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng trái bưởi như sâu đục trái, rệp sáp, nhện, bệnh vàng lá thối rễ… Do vậy, với người trồng, nếu không lựa chọn được loại thuốc phù hợp, không đảm bảo thời gian cách ly, nguy cơ tồn dư hóa chất trong trái là hiện hữu. Có thể nói, với sự tiến bộ khoa học kỹ thuật ngày nay, các thuốc nguồn gốc thảo mộc, sử dụng thiên địch, sử dụng vi sinh vật đối kháng… có thể kiểm soát một số loài sâu bệnh mà không làm xáo trộn nghiêm trọng sự cân bằng vốn có của hệ sinh thái nông nghiệp như khi sử dụng thuốc hóa học. Một số loại thiên địch đã được nhà vườn nhân nuôi thả trong vườn bưởi như ong ký sinh Trichogramma sp (ký sinh trứng sâu đục trái bưởi), kiến vàng hoặc sử dụng các chế phẩm sinh học từ nấm Trichoderma sp, chế phẩm nấm xanh, nấm trắng, thuốc trừ sâu chiết xuất từ cây Neem, cây thuốc cá,… hoặc sử dụng tinh dầu sả treo trong vườn bưởi để xua đuổi nhóm côn trùng bộ cánh phấn. Ngoài ra, thực tế cho thấy áp dụng bao trái trong vườn bưởi đã mang lại hiệu quả rất cao trong việc phòng trừ sâu đục trái.
Bao trái trong vườn bưởi. |
Không thể phủ nhận việc canh tác bưởi Da xanh theo hướng hữu cơ sinh học mang lại sự an toàn cho sức khoẻ người sản xuất lẫn người tiêu dùng; không gây ô nhiễm môi trường sinh thái, tăng độ phì nhiêu cho đất, tăng sức đề kháng cho cây trồng; tạo trái bưởi có mẫu mã đẹp, hương vị thơm ngon được thị trường ưa chuộng.
Sản xuất bưởi Da xanh theo hướng hữu cơ, sinh học là xu thế phát triển nông nghiệp trong giai đoạn hội nhập, đáp ứng nhu cầu về sản xuất nông sản thực phẩm an toàn cho thị trường tiêu dùng trong nước và xuất khẩu đồng thời là giải pháp phát triển bền vững cho nền nông nghiệp trước thách thức của biến đổi khí hậu.