Cải tiến phương pháp tháp nhân giống cây chôm chôm và mít bằng kỹ thuật tháp cành trong điều kiện biến đổi khí hậu
Nhân giống cây trồng là một nghề được xem là nguồn thu nhập chính của một số người dân ở huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre. Có 2 phương pháp nhân giống chính là nhân giống hữu tính (bằng hạt) và nhân giống vô tính. Tùy vào mục đích và đặc điểm của từng loại cây mà người sản xuất sử dụng phương pháp nhân giống thích hợp. Trong các phương pháp nhân giống vô tính thì phương pháp ghép mắt thường được sử dụng để nhân giống một số loại cây trong đó có chôm chôm và mít. Do phương pháp này có thể nhân giống nhanh, một lúc có thể nhân giống với số lượng lớn, đặc biệt là tỉ lệ thành công tương đối cao, ngoài ra có thể lựa chọn được gốc ghép và mắt ghép theo mong muốn nên hiện nay được sử dụng phổ biến nhất.
Tuy nhiên trong điều kiện biến đổi khí hậu, thời tiết bất lợi, tỉ lệ ghép mắt thành công giảm đáng kể khi gặp thời tiết khắc nghiệt làm cho sự tiếp hợp của cành ghép và mắt ghép đặc biệt chôm chôm và mít là cây tương đối khó dẫn đến tỉ lệ ghép thành công giảm từ 40 - 60%. Tỉ lệ ghép thành công bằng phương pháp ghép mắt ngoài việc phụ thuộc vào gốc ghép, mắt ghép, tay nghề thì yếu tố môi trường ảnh hưởng rất lớn như nhiệt độ, ẩm độ. Vì vậy, trong thực tiễn sản xuất khi gặp điều kiện mưa liên tục hoặc nắng nóng làm nhiệt độ quá thấp hay quá cao làm biên độ nhiệt ngày đêm lớn, khi đó tỉ lệ ghép thành công lần đầu chỉ đạt khoảng 40-50%. Trường hợp ghép lần đầu không thành công thì người sản xuất sẽ ghép lại lần 2, khi đó, sức sinh trưởng của gốc ghép đã bị giảm đáng kể, vì vậy khả năng sống khi ghép lại lần 2 cũng thấp (10-20%), những cây ghép lại lần 2 thành công thì sự sinh trưởng của cây sau ghép cũng không tốt, sức sinh trưởng cũng bị giảm đáng kể. Bên cạnh đó, thời gian nuôi đọt và kỹ thuật nuôi đọt sau khi ghép cũng khó hơn khi gặp điều kiện khí hậu bất lợi, làm cho thời gian ghép để cây thành phẩm lâu từ đó không đáp ứng được những đơn hàng có nhu cầu cấp bách.
Tháp cành cũng là phương pháp ghép tuy nhiên phương pháp này được ghép tại vườn cây mẹ (do gốc ghép được áp vào cành ghép còn nguyên trên cây mẹ, khi sự tiếp hợp giữa cành ghép và gốc ghép đạt và có thể phát triển thành 1 cây ghép hoàn chỉnh thì mới cắt cành ghép xuống khỏi cây mẹ), do đó phương pháp này thường được sử dụng cho một số cây khó tiếp hợp giữa mắt ghép và gốc ghép như vú sữa, nhãn và hiện nay được ứng dụng vào cây mít, chôm chôm. Các bước tháp cành được thể hiện qua các hình 1- 6.
Phương pháp tháp cành có ưu điểm như: rút ngắn thời gian tháp 4-6 tháng (tính cả thời gian nuôi gốc ghép và thời gian tháp thành cây hoàn chỉnh); tỉ lệ ghép thành công của phương pháp này đạt từ 85-90% và ổn định qua các vụ tháp đồng thời giảm được công chăm sóc sau tháp. Các chỉ số so sánh giữa tháp cành và ghép mắt trên cây chôm chôm và mít được thể hiện ở bảng 1.
Hình 1. Gốc ghép được vạt hình vạt nêm để chuẩn bị tháp. |
Hình 2. Mở vết ghép hình lưỡi trên cành để tháp. |
|
Hình 3. Đặt gốc ghép vào cành tháp. |
Hình 4. Quấn dây cành tháp. |
|
Hình 5. Cây mít vừa được tháp hoàn chỉnh. |
Hình 6. Cây giống chôm chôm xuất vườn sau khi tháp cành 2,5 tháng.
|
|
|
|
|
Hình 7. Cây giống Mít xuất vườn sau khi tháp cành 2,5 tháng. |
Qua phân tích hiệu quả kinh tế khi nhân giống 1.000 cây thì phương pháp tháp cành giúp lợi nhuận tăng thêm 8.460.000 đồng đối với cây chôm chôm thái và tăng thêm 7.660.000 đồng đối với cây Mít thái siêu sớm, bên cạnh đó thời gian nhân giống được rút ngắn từ 4 đến 5 tháng. Do cành ghép còn trên cây mẹ, sức sống của cây ghép được nuôi từ cây mẹ và gốc ghép nên chăm sóc cây sau ghép dễ và thuận tiện hơn từ đó giảm công chăm sóc (Giảm 135 giờ đối với cây chôm chôm và 115 giờ đối với cây mít) (Bảng 2).
Ghi chú: Tại thời điểm theo tính toán, giá chôm chôm là 37.000 đồng/cây đạt xuất vườn và mít là 28.000 đồng/cây đạt xuất vườn.
Ngoài ra, phương pháp tháp cành còn đem lại hiệu quả xã hội như: tỉ lệ nhân giống thành công cao sẽ giảm chi phí đầu tư, Giá thể và cây chết trong quá trình nhân giống được hạn chế, giảm được rác thải trong nông nghiệp; đồng thời tháp cành giúp rút ngắn thời gian nhân giống vì vậy chu kỳ nhân giống nhanh từ đó việc sử dụng công lao động hiệu quả hơn.
Với những hiệu quả trên, nhiều nhà vườn tại huyện Chợ Lách sử dụng phương pháp này để nhân giống chôm chôm và mít.