Nhãn hiệu tập thể cho các sản phẩm đặc sản địa phương
Bảo hộ nhãn hiệu tập thể cho một số sản phẩm nông sản, đặc sản địa phương bước đầu mang lại kết quả tích cực như hạn chế những rủi ro về biến động giá và mở rộng thị trường tiêu thụ, xây dựng thương hiệu hàng hóa cho nông sản, góp phần tăng hiệu quả sản xuất và thu nhập, tác động để quy hoạch lại kinh tế - xã hội nông thôn tại nơi sản xuất. Thời gian qua ở tỉnh ta chưa hình thành rộng rãi các tổ chức tập thể quản lý, sử dụng có hiệu quả nhãn hiệu tập thể của các sản phẩm đặc sản địa phương nên chưa có các chiến lược phát triển sản xuất và marketing để duy trì tính ổn định chất lượng và phát triển thị trường cho các sản phẩm. Vì vậy, việc xây dựng nhãn hiệu tập thể cho các làng nghề cũng như sản phẩm địa phương nhằm xác định được “tên tuổi và chỗ đứng” trên thị trường, tăng cường lợi thế cạnh tranh, thúc đẩy việc phát triển kinh tế bền vững, tăng thu nhập cho người dân là một vấn đề cần được quan tâm từ các cơ quan quản lý cũng như các tổ chức hội, làng nghề…
Theo Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam: “Nhãn hiệu tập thể là nhãn hiệu dùng để phân biệt hàng hoá, dịch vụ của các thành viên của tổ chức là chủ sở hữu nhãn hiệu đó với hàng hoá, dịch vụ của tổ chức, cá nhân không phải là thành viên của tổ chức đó”.
Nhãn hiệu tập thể thường do một Hiệp hội, một Hợp tác xã sở hữu nhưng bản thân các tổ chức này không sử dụng nhãn hiệu tập thể mà chỉ những thành viên của họ sử dụng nhãn hiệu tập thể để tiếp thị sản phẩm. Tổ chức tập thể sở hữu nhãn hiệu trao cho các thành viên của mình quyền sử dụng nhãn hiệu tập thể với điều kiện họ phải đáp ứng và tuân thủ một cách nghiêm ngặt các quy định trong quy chế quản lý và sử dụng nhãn hiệu tập thể. Nhãn hiệu tập thể có thể là một phương thức có hiệu quả để tiếp thị sản phẩm của một nhóm các doanh nghiệp mà nếu thực hiện riêng lẻ sẽ gặp khó khăn hơn rất nhiều. Chủ sở hữu nhãn hiệu tập thể có trách nhiệm đảm bảo các thành viên tuân thủ nghiêm ngặt các yêu cầu nhất định. Chức năng của nhãn hiệu tập thể là chỉ dẫn cho công chúng về những đặc tính nhất định của sản phẩm mang nhãn hiệu tập thể. Vì vậy, hầu hết các nước yêu cầu rằng đơn yêu cầu đăng ký nhãn hiệu tập thể nộp kèm theo bản quy chế quản lý và sử dụng nhãn hiệu tập thể, trong đó có Việt Nam.
Nhãn hiệu tập thể thường được sử dụng nhằm khuếch trương các sản phẩm mang đặc trưng của một vùng nhất định ví dụ như nhãn hiệu tập thể “Cái Mơn” cho sản phẩm cây giống, hoa kiểng của HTX cây giống hoa kiểng xã Vĩnh Thành, huyện Chợ Lách; NHTT “ Tôm khô, cá khô An Thủy dùng cho sản phẩm tôm, cá chế biến khô ở xã An Thủy huyện Ba Tri…. Việc tạo dựng nhãn hiệu tập thể trên thực tế phải đi kèm với sự phát triển các tiêu chuẩn nhất định cùng với một chiến lược chung. Khi đó, Nhãn hiệu tập thể mới có thể trở thành một công cụ hữu hiệu cho sự phát triển. Khi nói tới các sản phẩm mang nhãn hiệu tập thể thì phải chú ý đến một vấn đề đó là việc xem xét các sản phẩm có những đặc trưng riêng của những người sản xuất ở một vùng nhất định có liên quan đến các điều kiện lịch sử, văn hóa, xã hội của vùng. Một nhãn hiệu tập thể có thể được sử dụng để thể hiện toàn bộ các đặc trưng đó và cũng là cơ sở để marketing các sản phẩm, đem lại lợi ích cho các nhà sản xuất, kinh doanh.
Xét về điều kiện bảo hộ sản phẩm dưới hình thức nhãn hiệu tập thể thì sản phẩm phải có thị trường, có tiềm năng phát triển, có nhiều nhà sản xuất, kinh doanh cùng trong một khu vực địa lý với chất lượng, mẫu mã khác nhau và chưa được kiểm soát; danh tiếng, uy tín của sản phẩm có nguy cơ sụt giảm. Mặt khác, các nhà sản xuất, kinh doanh sản phẩm phải nhận thức được sự cần thiết phải giữ gìn uy tín chất lượng sản phẩm của địa phương mình cũng như tự nguyện tham gia cùng xây dựng nhãn hiệu chung cho loại sản phẩm đảm bảo các đặc tính nhất định và đóng góp kinh phí để cùng nhau xây dựng và phát triển nhãn hiệu chung.
Ủy ban nhân dân tỉnh đã phê duyệt Dự án “Nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, hàng hóa của doanh nghiệp nhỏ và vừa tỉnh Bến Tre giai đoạn 2013 – 2020” trong đó có chính sách hỗ trợ 100% kinh phí cho việc xây dựng và phát triển nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận hoặc chỉ dẫn địa lý.
Hiện nay, việc xây dựng nhãn hiệu tập thể ở các địa phương trong tỉnh Bến Tre còn gặp một số vướng mắc, đó là:
Thứ nhất, là việc xác định tổ chức đứng tên chủ thể quản lý và để đăng ký nhãn hiệu tập thể đòi hỏi tổ chức đó phải đủ mạnh, có uy tín và phải nắm vững việc sản xuất kinh doanh sản phẩm mà mình làm ra, có kiến thức về thị trường, có kiến thức tổ chức, quản lý cũng như phải có hiểu biết về sở hữu trí tuệ và giá trị của tài sản trí tuệ;
Thứ hai, là việc xác định chất lượng, đặc thù các sản phẩm mang nhãn hiệu tập thể. Sản phẩm mang nhãn hiệu tập thể chủ yếu được xác định chất lượng bằng màu sắc, hình dáng, mùi vị,… và dựa vào cảm quan là chính nên rất khó định lượng để đề ra tiêu chuẩn chung cho sản phẩm đó.
Thứ ba, là việc xác định quyền lợi và nghĩa vụ của các thành viên tham gia sử dụng nhãn hiệu tập thể. Từ trước đến nay, quá trình sản xuất, kinh doanh sản phẩm chủ yếu là mang tính tự phát, chưa trở thành tổ chức như Hiệp hội, Hợp tác xã, tổ hợp tác... Nên khi việc tham gia trong một tổ chức thống nhất sẽ dẫn đến quyền lợi của các thành viên không giống nhau. Chính vì vậy, các thành viên thường khó tìm được tiếng nói chung gây khó khăn rất lớn cho việc xây dựng, quản lý và sử dụng nhãn hiệu tập thể sau này. Đồng thời, sự chủ quan và chậm trễ trong việc đăng ký bảo hộ nhãn hiệu đã khiến nhiều cơ sở sản xuất kinh doanh có nguy cơ đánh mất tên sản phẩm của chính mình ở thị trường trong nước cũng như nước ngoài.
Các biện pháp trước mắt là cần phải đánh giá đúng tầm quan trọng của Sở hữu trí tuệ và có chiến lược bảo vệ những tài sản trí tuệ của mình; tăng cường công tác tuyên truyền, đào tạo, phổ biến kiến thức về Sở hữu trí tuệ thông qua các lớp đào tạo tập huấn, hội thảo nhằm nâng cao nhận thức của các thành viên trong tổ chức tập thể, các tổ chức Hiệp hội, hợp tác xã, các cán bộ quản lý trong các cấp lãnh đạo ở địa phương có đăng ký nhãn hiệu tập thể nói riêng và toàn tỉnh Bến Tre nói chung.
Mặt khác, việc xây dựng quy chế quản lý sử dụng nhãn hiệu tập thể cần xác định rõ quyền lợi và nghĩa vụ của các thành viên kết hợp xây dựng các văn bản mang tính quy phạm pháp luật khác liên quan (Tiêu chuẩn chất lượng hàng hóa, quy định đóng gói bao bì, gắn tem nhãn, quy trình kiểm tra chất lượng…). Ngoài ra, bộ máy tổ chức điều hành việc quản lý sử dụng nhãn hiệu tập thể cũng cần được đầu tư ngay từ bước đầu như việc cử các cán bộ có năng lực, có hiểu biết về sở hữu trí tuệ tham gia và thường xuyên được tập huấn nâng cao.
Như vậy thì các sản phẩm đặc sản, truyền thống của tỉnh mới có thể phát huy được hết giá trị truyền thống của nó, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nhà trong các giai đoạn tiếp theo.
Trúc Chi
Phòng Quản lý chuyên ngành
